Afyon Şirket Avukatı
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşeli bir düzen değildir. Dostluk, maşer içre insanoğluın harbiden ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Hak kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene yakınmak, toplumsal ömürın gerçekleşmesini temin etmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin zıtsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes rast kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer içre insanoğluın reviş ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte ahbaplık, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yol, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-tabiat ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok düşün ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak belirten telakkilerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini temin etmek için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, pay ve kanunların hepsidür. Elan yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir. Dostluk Sözcük Fehvaı Dostluk kelimesi Arabi “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğheybetli “ah’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na nazaran ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Beceri Fehvaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu için hala doyurucu bir teşhism kuruluşlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre omurga olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri sermaye alan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun saksılıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Dostluk kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun bedel hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki cemi durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk alanında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve vakıf cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabil değiştirilmiş ahbaplık dallarında değiştirilmiş yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasal telakkileri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun ameliye amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın kuruluşsından kaynaklanan ihtiyaçlarını zıtlamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın omurga gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii kuruluşsına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine şayan yapmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de mecburdır; soylu erki ihtiyaçlara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir organize şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük teşhismıyla adalet, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yapmak üzere dü değiştirilmiş anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet mealında şahsi bir özelliği deyimler. Can her saat haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni uzatmak yolunda kalıcı ve değhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu reviş ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet kavramı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki bedel olarak lakırtı konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Topluluk içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içermiş kurallar cemiü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve giymek yerinde bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir bedel niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; ister mevcut düzeni kollamak, gerekse onu değhizmettirmeyi meşrulaştırmak için her saat adalete saksıvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta zıtmıza müesses ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine şayan olup olmadığı açısından bir bedel ve istimara ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı zıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşama uyacak, hem de bu toplumsal ömürın amerikan barış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamaya çdüzenışacaktır.